Datum: 17 mei 2020, Nieuwe Kerk
Lezing: Exodus 20: 1-18
Thema: Toen sprak God al deze woorden, het zijn woorden van God
Gemeente,
I.
De Tien Woorden nemen zeker in het Nederlands Protestantisme een belangrijke plaats in. Dat is onder andere de invloed van Calvijn die de Tien Woorden een plek in de eredienst gaf. Net zoals het Gloria – Glorie aan God, hoog in de hemel – een monument is, zijn de Tien Woorden dat, en die komen dan ook nog eens een uit de Schrift zelf, wat voor Calvijn een plus was.
Tot in mijn volwassenheid heb ik de Tien Woorden wekelijks gehoord en later als predikant heb ik ze tot begin 2017 bijna wekelijks gezegd. Voor mij is dat nooit een sleur geworden. Het hele geloof komt er in mee. Je wordt voor Gods aangezicht gesteld, de medemens tot wie je in allerlei verhoudingen staat, komt er in voor. Er is het ritme van de tijd, want er is een dag om te beseffen dat je de tijd ontvangt.
De Thora bevat een veelheid aanwijzingen, maar deze tien nemen vormen de grondwet: tien Woorden, zoals we tien vingers aan onze handen hebben, zoals er tien slagen van Egypte waren, zoals er tien scheppingswoorden waren. Tien als een getal van compleetheid.
Mozes ontving ze later op stenen tafelen, gegraveerd door God zelf. Nog steeds zie je aan gevel van een synagoge die twee stenen tafelen. …. U weet, de Oostkerk is gebouwd als een protestantse kerk. Als je naar buiten gaat, het leven in, en je kijkt naar boven dan zie je de Tien Woorden, ook in twee stenen tafelen, gouden letters tegen een hemelsblauwe achtergrond.
II.
Israël is bevrijd uit Egypte en bij de berg Sinaï aangekomen. Daar ontvangen ze Gods geboden, allereerst de Tien Woorden. Vrijheid moet ingevuld worden. Er is vrijheid vàn, zoals Nederland bevrijd werd van de Duitse onderdrukking tijdens Wereldoorlog II. Maar daarna moet er weer een samenleving opgebouwd worden. En welke waarden bepalen die invulling? Vrijheid tòt.
Vandaar de eerste woorden: Ik ben de HEER, uw God, die u uit het land Egypte, uit het dienst-huis, bevrijd hebt. Je bent bevrijd, maar vul het leven zo in dat je vrij blijft.
Een Joods uitlegger wijst er op dat dat woord voor ik dat hier gebruikt wordt – Ik ben de HEER, uw God – een innige klank heeft. In de woestijn, of ook in dat grote heelal, is er een Ik dat je aanspreekt. Ik ben de HEER, die je bevrijd hebt.
Je zou je af kunnen vragen: Kunnen we die woorden ook niet zelf bedenken? Van een aantal geboden moet je toch zeggen dat je daar innerlijk direct mee instemt? Anderen het leven gunnen, de generaties eerbiedigen, seksualiteit menswaardig ordenen. Daar moet iedereen het toch mee eens zijn of je gelooft of niet. ……. Dat doe je toch niet: in een winkel komen, je krijgt teveel geld terug bij de kassa en er dan niet op wijzen dat er een fout gemaakt is. ….. Dat doe je toch niet: spullen van een ander moedwillig vernielen!
Maar als ik dat zo zeg, weet u ook wel dat het vaak wel gebeurt. Onder de farao van Egypte ging het anders toe dan in de Tien Woorden van leven staat. In Stalin-Rusland keek men niet op een mensenleven. En om het maar dichtbij te houden: Denk aan het bombardement van Middelburg, vandaag op de dag af 80 jaar geleden, de verwoesting van zoveel moois. Menselijkheid spreekt toch maar niet vanzelf …..
En daarom ontvangen we de Tien Woorden als woorden van God. En daarom ontvangen we Christus, Gods mens geworden Woord. Toen sprak God al deze woorden. En je moet er altijd de nabijheid in horen: Ik ben de HEER uw God.
Ik heb daarnet geprobeerd uit te leggen waarom de Tien Woorden voor mij nooit een sleur geworden zijn. Dat is zeker ook vanwege die woorden: Ik ben de HEER, uw God, die u uit Egypte, uit het dienst-huis van de zonde, van de onmenselijkheid, van de dood bevrijdt.
III.
Er is nog iets waar ik nooit van los zal komen. …… De Tien Woorden willen ontzag wekken. Het zit al in dat eerste woord: Ik ben de HEER, uw God. Daar kun je niet omheen…. In de Joodse indeling geldt het zelfs als het eerste gebod. Die woorden uw God, klinken in totaal vijf keer. Bijvoorbeeld: opdat uw dagen verlengd worden in het land dat de HEER, uw God, u geven zal. En zo vijf keer: uw God. Daar kun je niet meer omheen…..!
In de hele stijl zit dat ontzagwekkende. Alleen al het feit dat er drie keer staat: Gij zult, maar zeven keer: Gij zult niet. Gij zult niet doodslaan, gij zult niet stelen. Wij zeggen al gauw: ‘Je kunt het beter positief zeggen: kom op voor het leven, respecteer het bezit van de ander. Dat past inderdaad tussen gelijkwaardige mensen.
In de bondigheid waarmee het hier gezegd wordt, hoor ik autoriteit. Een autoriteit die ik me niet graag zou toe-eigenen. Ik ben dan ook een mens, maar de Schepper van hemel en aarde staat boven mij. Dat besef, dat vind ik kostbaar.
In hoofdstuk 19, van vorige week, horen hoe er rondom de Sinaï donder en bliksem was, zodat dat de berg staat te trillen. Het is de godsverschijning, een theofanie. Daarin zit het anders-zijn van God. God is groter!
Maar dat anders-zijn geldt ook al in het contact met onze medemens. Onze naaste is maar niet het verlengstuk van mijzelf. Hij of zij heeft vaak andere gedachten en gevoelens dan ik. Of vindt andere dingen belangrijk. Hier is het de eigenheid van de Here God. God is de Ander. Zijn weg is soms een andere weg dan wij denken. De dingen kunnen anders zijn dan ik met mijn beperkte blik ook soms zie. Het kan anders moeten dan ik denk. Ik moet mijn innerlijk kompas regelmatig bijstellen. Dat besef zit gegoten in de stijl van de Tien Woorden. God is groter. Daarom kom ik er nooit van los. U hopelijk ook niet.
Straks wordt het Pinksterfeest. In Handelingen 2 lezen we van dezelfde verschijnselen als op de Sinaï-berg: een geluid als van een hevige windvlaag. En vlammen als vuurtongen. Zeker, het zet zich op ieder van de aanwezigen. De Here God wil ons nabij komen. Hij wil zelfs wonen in ons innerlijk. De heilige Geest fluistert de taal van ons hart. En….. er blijft iets van het geheimvolle. Hij is en blijft ook de Ander. En geloven is dat je dat juist wilt…!
Kom, Heer, kom wijsheid, liefde, kracht
kom in het oor, o Geest,
en red, Heer, door uw overmacht
wie U bemint of vreest.
AMEN
Welkom
*Stil gebed, Bemoediging en Groet * Psalm 66: 6
Gebed om de heilige Geest
Schriftlezing Exodus 20: 1-18 Lied 320: 2, 3
Uitleg en verkondiging Psalm 19: 3
Gedachtenis Johannus Cornelis Vogelaar
Dankgebed en voorbeden Lied 368F
Mededelingen *Lied 146C: 3, 7
*Zegen